ραδιοαστέρες

(Αστρον.). Πηγές ραδιοκυμάτων που καταλαμβάνουν σαφώς καθορισμένες ζώνες του ουράνιου χώρου και διαφέρουν από τον γαλαξιακό θόρυβο (ραδιοαστρονομία), δεδομένου ότι αυτός εμφανίζεται ομοιόμορφα κατανεμημένος. Ακόμα και σήμερα δεν είμαστε σε θέση να δώσουμε μια οριστική ερμηνεία για την παρουσία τους, για την πραγματική απόσταση από την οποία προέρχονται και προπάντων για την ταχύτητα με την οποία μεταδίδονται. Όσο αυξάνεται η εξερεύνηση του ουρανού, τόσο αυξάνεται και ο αριθμός των ραδιοαστέρων. Μεταξύ των πηγών ραδιοκυμάτων οι οποίες έχουν εξακριβωθεί μέχρι σήμερα, μπορούμε να διακρίνουμε πέντε τύπους αστρικών αντικειμένων: 1) Υπολείμματα των υπερκαινοφανών (σουπερνόβα) αστέρων: και οι τρεις υπερκαινοφανείς αστέρες του Γαλαξία μας εξακριβώθηκε ότι αποτελούν πηγές ραδιοκυμάτων. Από αυτές η σημαντικότερη και πιο τυπική είναι εκείνη του νεφελώματος του Καρκίνου, υπόλειμμα του υπερκαινοφανούς του 1054, ο οποίος αναφέρεται και στα κινεζικά χρονικά. Πρόκειται για συγχροτρονική ακτινοβολία. 2) Γαλαξιακά νεφελώματα εκπομπής: σ’ αυτά η εκπομπή των ραδιοκυμάτων έχει συγχροτρονική προέλευση· στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται πολλοί εξωγαλαξιακοί υπερκαινοφανείς αστέρες, όπως π.χ. της Κασσιόπης Α και της Πρύμνης Α. 3) Γαλαξίες σε σύγκρουση: π.χ. του Κύκνου A, o οποίος, όπως διαπιστώθηκε οπτικά με το τηλεσκόπιο, αποτελείται από δύο πεπλατυσμένα αστρικά συστήματα που βρίσκονται σε φάση σύγκρουσης σε απόσταση 70 εκατομμυρίων παρσέκ από τη Γη. 4) Ανώμαλοι γαλαξίες, εκπέμπουν ισχυρές ακτινοβολίες ραδιοκυμάτων. Τέτοιοι είναι π.χ. το εξωγαλαξιακό νεφέλωμα της Παρθένου A (NGC 4486). Τόσο οι γαλαξίες σε σύγκρουση όσο και οι ανώμαλοι γαλαξίες, ονομάζονται ραδιογαλαξίες. Τέτοιοι γαλαξίες βρέθηκαν σε απόσταση μεγαλύτερη των έξι δισεκατομμυρίων ετών φωτός (το νεφέλωμα 3 C295), και το γεγονός ότι η πυκνότητά τους στο διάστημα αυξάνεται μαζί με την απόσταση, επιβεβαιώνει την ύπαρξη ενός διαστήματος καμπύλου και σε ανάπαλση, σύμφωνα προς τις νεότερες κοσμογονικές θεωρίες. 5) Εγγύτερα εξωγαλαξιακά σπειροειδή συστήματα: τέτοια π.χ. είναι ο γαλαξίας της Ανδρομέδας, του οποίου η ακτινοβολία είναι όμοιου τύπου με του δικού μας Γαλαξία. Μόνο ένα μέρος της ακτινοβολίας προέρχεται από την ορατή περιοχή· το μεγαλύτερο μέρος προέρχεται από ένα είδος αόρατου «στέμματος», που περιβάλλει ολόκληρο τον γαλαξία. Τα ελλειπτικά και ακανόνιστα νεφελώματα παράγουν ραδιοηλεκτρική ακτινοβολία μηδαμινής έντασης ή οπωσδήποτε πολύ ασθενή, ενώ οι διπλοί γαλαξίες παρουσιάζουν εξαιρετικά υψηλή ακτινοβολία. Άλλες πηγές ραδιοκυμάτων πολύ ισχυρές προέρχονται από τους κβάζαρ και τους πάλσαρ. Οι ραδιοαστέρες προσδιορίζονται κατά δύο διαφορετικούς τρόπους: ο πρώτος και συνηθέστερος συνίσταται στο να θέτουμε μετά την ονομασία του αστερισμού στον οποίο βρίσκεται ένα κεφαλαίο ψηφίο κατά τη σειρά της ανακάλυψής του, π.χ. ο ρ. Κύκνος A. O δεύτερος τρόπος, που είναι και ο επίσημος, συνίσταται στο να θέτουμε μετά τα ψηφία IAU (International Astronomical Union) τους αριθμούς και τα κεφαλαία ψηφία με τα οποία καθορίζεται η θέση τους στον ουράνιο θόλο, π.χ. ο ραδιοαστέρας Κύκνος Α, υποδείχνεται ως IAU: 19N4A. Φωτογραφία σουπερνόβα αστέρα, από δορυφόρο (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov).